Mediada Nifrət Cinayəti Hallarının İşıqlandırılması

Mediada nifrət cinayəti xəbərlərinin ədalətli, dəqiq və əhatəli işıqlandırılması LGBTİ+lər və həyatımıza təsir edən məsələlər haqqında ictimai məlumatlılığın və anlayışın genişləndirilməsində mühüm rol oynayır.

LGBTİ+lərin qəbullanması və görünür olması artmağa davam etsə də, icmamız, xüsusən də translar sistemik ayrı-seçkilik, epidemik səviyyələrdə mənfi siyasət və hücumlarla üzləşməyə davam edirlər.

Təkcə 2022-ci ilin 8 ayı ərzində Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı onlarla nifrət cinayəti və nifrət nitqi qeydə alıb.

Azərbaycanda LGBTİ+ləri qoruyan və seksual oriyentasiya ilə gender kimliyi, gender ifadəsi və cinsi xarakteristikalara görə ayrı-seşkiliyi qadağan edən qanunların olmaması nifrət cinayəti və nifrət nitqlərinin araşdırılmasını mümkünsüz edir.

Bu dəfə media və jurnalistlər üçün nifrət cinayətlərinin mediada verilməsi haqqında informasiya təqdim edirik.

Zorakılığa məruz qalmış transları səhv genderləməklə yenidən viktimasiya etməkdən çəkinin.

Translar, xüsusən də seks işçisi trans qadınlar disproporsional şəkildə nifrət zorakılığına məruz qalırlar. Bu tip hadisələrin faciəsi tez-tez zərərçəkmişin trans olması faktına hörmət etməyən (və ya bəzən hətta bundan istifadə edən) xəbərlərlə daha da ağırlaşır. Çox vaxt zorakı cinayətlərin trans zərərçəkmişləri haqqında yazan jurnalistlərə polis, şahidlər, hətta ailə və dostları tərəfindən zərərçəkmişin gender kimliyi (adı da daxil olmaqla) haqqında yanlış və ya natamam məlumat verilir.

Zorakılığın kontekstini təmin edin.

Trans icması Azərbaycanda ən marjinallaşdırılmış və ayrı-seçkiliyə məruz qalan icmadır. Əgər trans zərərçəkmiş zorakı cinayət zamanı çətin və ya uğursuz vəziyyətdə idisə, auditoriyanızı kontekstlə təmin edin. Transların üzləşdiyi disproporsional işsizlik, yoxsulluq, mənzil qeyri-sabitliyi və ümumi ayrı-seçkilik dərəcələri – transları zorakılığa məruz qoyan səbəblər haqqında kontekst təqdim etməyə kömək edəcək statistik məlumatlar Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı, Queer Radar və Transvisionary kimi təşkilat və təşəbbüslərə müraciət edin.

Diqqəti baş vermiş zorakılığa ayırın.

Media icmanın və hüquq-mühafizə orqanlarının nifrət cinayətlərinə reaksiyasının müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Azərbaycanda hüquq-mühafizə orqanları anti-LGBTİ+ nifrət cinayətlərini görməzdən gəlir. Nəticədə, polis işi lazımi qaydada və ya ümumiyyətlə araşdırmır, zərərçəkmişləri yenidən viktimizasiya edir və məlumat əldə etmək istəyən ailə və icma üzvlərinə cavab vermir. Bu kimi hallarda mediada işin ədalətli, dəqiq və əhatəli şəkildə işıqlandırılması hüquq-mühafizə orqanlarını nifrət cinayətini daha yaxşı və şəffaf şəkildə araşdırmağa və onlarla ünsiyyət qurmağa sövq edə bilər.

LGBTİ+ləri tənqid edənlər çox vaxt “bütün cinayətlər nifrət cinayətləridir” kimi bəyanatlar verərək nifrət cinayətlərini kiçildir və ya əhəmiyyətsizləşdirirlər. Medianı izləyənlərə faktları təqdim etməyinizi xahiş edirik ki, zərərçəkmişlər cinayət qurbanının faktiki və ya qəbul edilən seksual oriyentasiyası, gender kimliyi və ya gender ifadəsinə görə hədəf olub-olmadığını özləri qərar verə bilsinlər.

Hücumlar və cinayət əməlləri yalnız bir zərərçəkmişə qarşı ola bilər, lakin cinayətkarlar tez-tez LGBTİ+lərin təhqir və zorakılığın legitim hədəfləri olduğuna dair mesaj göndərmək niyyətindədirlər. Buna görə də, jurnalistlər cinayətin xüsusiyyətlərini və onun sosial nəticələrini işin faktlarına əsaslanaraq bildirməlidirlər.

Qeyri-dəqiq nifrət/qərəzli cinayət xəbərləri istəmədən “gey panikası” və ya “trans panikası” (məsələn, “qurbanın günahlandırılması”) strategiyasını dəstəkləyə bilər. LGBTİ+lərin hücuma görə məsuliyyət daşıdığını və ya arzuolunmaz romantik və ya seksual təklif (“gey panika” və ya “trans panika” strategiyası adlanan) səbəbi ilə hücuma haqq qazandırdığını ifadə etmək heç vaxt qəbuledilməzdir.

Nifrət cinayətləri qanunları və onların məhdudiyyətləri.

Müvafiq olaraq Azərbaycanda nifrət cinayətləri ayrıca çətir anlayış altında kriminallaşmır. Şəxsi həyat, təhlükəsiz yaşamaq, mənzil toxunulmazlığı da beynəlxalq normalara uyğun gələn konstitusion səviyyədə Azərbaycanda ən yüksək (Konstitusiya – 31, 32, 33) qoruma altındadır. Bunların pozulması cinayət məsuliyyətidir. İrili-xırdalı vurduğu ziyanın, ictimai təhlükənin həcmindən asılı olaraq digər məsuliyyət növlərinə də məruz qala bilinir. Nifrət cinayəti baxımından, fiziki və psixi əzab, iztirab kimi ağır, şiddətli əməllərlə müşayiət olunan ayrı-seçkiliklər üçün də konstitusion immunitet/proteksiya var. Belə ki, Konstitusiyanın 31-ci maddəsinə görə, qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mənəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır.

Bu cür müdaxilələrin ən ağır növü olan işgəncələri qadağan edən çoxsaylı beynəlxalq sənədlərə ölkə qoşulub. Həmçinin Konsitusiyamızın 148, 151-ci maddələrinə əsasən beynəlxalq müqavilələr qanunvericilik sistemimizin tərkib hissəsidir. Konstitusiyanın 12-ci maddəsinə əsasən, insan hüquqları və azadlıqları ilə bağlı məsələdə milli normativ aktlarımızla beynəlxalq müqavilələr arasında ziddiyyət olduqda beynəlxalq müqavilələr üstün hüquqi qüvvəyə malikdir. Bu baxımdan, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 3-cü maddəsi və həmin Konvensiyanın rəsmi şərhi olan, məcburi qüvvəli qərarlar qəbul edən Avropa Məhkəməsinin həmin presedent hüququ (bu və digər maddələr üzrə işləri) Azərbaycan üçün ali məcburi hüquqi qüvvəli üstün əsaslardır. Ölkənin cinayət məcəlləsi üç maddədə işgəncənin müxtəlif növlərini ağırından yüngülünə kriminallaşdırır, 113-cü maddə insanlıq əleyhinə cinayətlər bölümündə, qalan hallarda həyat və sağlamlıq əleyhinə cinayət kimi 133-cü maddə (ağır və az ağır xəsarətə səbəb olmayan mütəmadi döymək və sair zorkaılıq hərəkətləri ilə güclü fiziki ağrı və psixi iztirablar vermə) və ədalət mühakiməsinə qarşı cinayətlər bölümündə 293-cü maddədə kriminallaşdırır. Lakin istər LGBTİ+ işləri, istər bir çox işlərdə bu maddənin tətbiqini görmək mümkün olmur.