“Tranzisiya seçim deyil” məqaləsi Rose Goldenin 22 iyun 2022-ci ildə dərc olunmuş “Transitioning *Isn’t* a Choice” məqaləsinin azərbaycancalaşdırılmış versiyasıdır.
OK, elədir. Başlıq sizə yalan deyir, üzr istəyirəm. Amma söz verirəm ki, bu başlığın məntiqi qısa müddət sonra aydın olacaq. Odur ki, başlayım…
Trans olmağın bir qərar olduğunu düşünməyə cəsarət edən insanlara “tranzisiya seçimdir, trans olmaq seçim deyil” demək bu gün çox populyardır – bu, əlbəttə ki, belə deyil, mən kim olduğumu inkar etmədən izah etməyə vaxt sərf etməkdən imtina edirəm. Lakin bu yaxınlarda ifadənin ikinci hissəsi məni düşündürdü. Əlbəttə ki, nəzəri cəhətdən məntiqlidi: Tranzisiya bir fəaliyyətdir və biz fəaliyyətlərimizi həyata keçirməyi seçirik. Bununla belə, tranzisiyanı insanın seçdiyi bir şey kimi qələmə verəndə, bir fəaliyyəti həyata keçirməyin nə demək olduğuna dair əsl suala məhəl qoymayaraq görməzdən gəlirik. Tranzisiya etməməyi seçmək tranzisiyanı etmək qədər özümüzə aid bir bəyandır. Dolayısı ilə, tranzisiyanı bir seçim kimi çərçivələmək; heç bir şey etməməyi daha az məhsuldar fəaliyyət kimi göstərir.
Bir anlıq təsəvvür edin ki, siz boş otaqdasınız və qarşınızda bir qapı var. İndi edə biləcəyiniz seçimlərdən biri o qapını açıb otağı tərk etməkdir. Heç nə etməsəniz, o qapını açmasanız nə olacaq? Yaxşı, tutaq ki, heç bir addım atmadınız. Alternativ fəaliyyət (otaqdan çıxmaq) yerinə boş fəaliyyəti (heç nə etməmək) seçdiniz. Bu bir seçim idi: heç nə etməməyi seçdiniz. Heç bir şey etməmək də bir seçimdir və onun da öz nəticələri var. Məsələn, boş otaqda ilişib qalmaq…Deməli, otaqdan çıxmağın dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyi kimi özünüzü otağı tərk etməkdən məhrum etməklə özünüzdə dəyişikliklər etmiş olursunuz.
Mən tranzisiya edərkən kiçik addımlar atdım. Əvvəlcə məktəbdə ətək geyinməyə başladım, əvəzliklərimi (ingilis dili gender-neytral dil olmadığı üçün) təyin etdim. Sonra gender disforiyasına görə əvəzliklərimi yenidən dəyişdim. Adımı dəyişdim, sonra estrogen, lazer epilyasiyası… saydıqca siyahı davam edir. Bu dəyişikliklərin hər biri o vaxt üçün böyük addımlar kimi görünürdü və elə idi də. İnkar etməyəcəyəm ki, ətək geyinmək, səsimi dəyişmək qorxulu idi, oğlan kimi görünən gənc qız üçün bu, dəhşər dərəcədə ürküdücü şeylər idi. Amma bu, o vaxt düşündüyüm qədər fəaliyyət və durğunluq arasındakı fikir ayrılığı kimi deyildi. Bunları yerinə yetirmək çətinliklər gətirirdi, lakin eyni zamanda, etməmək də, əsasən daxili olsa da, öz ilə birlikdə mücadilələrini də gətirəcəkdi. Etdiyim hər bir seçim (yenə də bu söz!) həyəcan və imkanlar və onların gətirəcəyi ağrıları ölçürdü. Yolda atdığım hər addım bir seçim, bir növ yol ayrıcı idi. Fəaliyytəsizlik hər dəfə eyni səy və ağrıya səbəb olurdu. Yəni belə, silsilə seçimlər…Lakin onların heç biri sadəcə olaraq “Bunu et, ya da etmə” seçimi deyildi, “Necə bir gələcək istəyirsən?” seçimi idi.
Biz insanlar atalar sözləri ilə hər şeyi sadələşdirməyə meylliyik. Həyatın cəhənnəm qədər qarışıq olduğunu qəbul etmək əvəzinə, ümumi səciyyəli qayda-qanunları adlandırırıq. Əlimizdə olan bir neçə fırıldaq kodlar da bu sözlərdə toplanıb. Təqlidlər orijinalın tərifini göylərə çıxardır. Sevgi elə sevgidir. Çörək verən əli kəsmə. Belə olan halda, sahib olduğumuz hər ifadəni universal qəbul etmək asandır… Baxın, yoldaşlar, buraa səhv edirik. “İnsanlarla səninlə necə rəftar etmək istəyirsənsə, elə davran” demək oyun oynamaq üçün əladır, lakin bu, tərəflər qəyyumluq mübahisəsində qeyri-bərabər ittihamları bölüşdükdə işləmir. Eynilə, “Trans olmaq seçim deyil, tranzisiya seçimdir” demək TERF-ləri susdurmaq üçün əla bir yoldur, lakin mənim trans təcrübəmi tam olaraq təsvir etmir. Tranzisiyanın bir seçim olduğunu iddia etdikdə, tranzisiya etməməyin də bir seçim olduğunu bilməliyik. Biz bir şey etməməyi seçməkdə olan gücə laqeyd qala bilmərik. Və sıfır nöqtəsindən qaçmaq bir şey etmək istəmək qədər tutarlı bir səbəbdir.
Bu çərçivə tranzisiya sualını “bəli və ya yox”dan “bu və ya digərinə” kimi dəyişir. Biz transların bu seçimləri var, hər ikisi də eyni dərəcədə vacibdir. Birini seçmək məcburiyyətində olduğunuzu bildiyiniz zaman tranzisiya etdiyinizi söyləmək daha asan olacaq. Bilirsiniz ki, status-kvonuz nə olursa olsun təsirlənəcək. Tranzisiya etməməy seçsəniz də, həyatınız dəyişəcək. Otaqda qalmaq vəziyyəti dəyişir, gələcəyə hərəkət verir. Fəaliyyətsizlik fəaliyyətdir. Beləliklə, kim olmaq istədiyinizə və ya cəmiyyətin kim olmanızı istəyinə bağlı qalmaq sizdən asılıdır. Bu, həmişə sizin qərarınızdır. Bu, həmişə tam, həmişə nəticə verən seçiminizdir.
*Tranzisiya insanın öz gender ifadəsini və/yaxud bədənini gender kimliyinə uyğunlaşdırmaq üçün üzərinə götürdüyü prosesdir. Bu, uzun müddət ərzində baş verən mürəkkəb bir prosesdir və tranzisiyanı əhatə edən addımlar insandan insana dəyişir.
