LGBTQİ+lərlə Psixoloji Konsultasiya İşinin Təşkili | Əli Abbasov

Müəllif: Əli Abbasov, psixoloq-konsultant

Bu məqalə Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansının ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID Azərbaycan) və Qara Dəniz Əməkdaşlıq Fondunun (BST) birgə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “LGBTİ+lər tələb edir: mental sağlamlıq və ədalət” proqramı çərçivəsində təqdim edilir.

LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya mövzusuna toxunmazdan qabaq, ilkin olaraq ümumiyyətlə, psixoloqun nə edib, etmədiyinə baxmaq faydalı ola bilər. Daha sonrasında isə LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya zamanı diqqət yetirilməli məqamlara, bir çox psixoloqun LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya mövzusunda məlumatsız olmağına və LGBTQİ+lərin gətirdiyi mövzuların təməl məqamına toxunulacaqdır. 

Psixoloqun nə edib, nə etməyinə baxıldığı zaman, əvvəlcə,  deyə bilərəm ki, psixoloqun fərqində olması gərəkən vacib məqamlardan biri müraciət edən şəxsdən üstün olmadığıdır. Psixoloq psixologiya sahəsi ilə bağlı özünü inkişaf etdirsə belə, müraciətçinin həyatının detallarını ondan daha yaxşı bilmir. Bu səbəblə, psixoloqun müraciətçinin hekayəsini maraqla və iyerarxik bir yanaşma mənimsəmədən dinləməsi lazımdır. 

Digər bir mövzu psixoloqun ağıl verməməsi mövzusudur. Psixoloqun müraciətçini dinlədiyi zaman müraciətçinin həyatını ondan daha yaxşı bilirmişcəsinə “Məncə, ailənlə barışsan, yaxşı olar”, “Fikrimcə, dostlarınla bu barədə danışmamalısan”, “Məncə, sən dostuna mesaj yazsan, məsələ həll olar” tərzində cümlələr qurmamağı lazımdı. Bu zaman psixoloq həm müraciətçini özündən asılı hala sala, həm də bu məsləhətləri ilə çeşidli konfliktlərin yaranmağına səbəb ola bilər.

Toxunmaq istədiyim başqa bir mövzu isə psixoloqun gələcək haqqında proqnoz verməsidir. Yuxarıda bəhs edilən cümlələr bir növ psixoloqun gələcəyi təxmin etməsindən yarandığını deyə bilərəm. Misal olaraq, yuxarıda qeyd olunan cümlələrdən birini genişlədib “Məncə, ailənlə barışsan, yaxşı olar. Əgər ailənlə barışsan, özünü daha rahat hiss edəcəksən” şəklində bir proqnoz cümləsinə çevirmək olar. Bu tərzdə cümlə quran bir psixoloq çox böyük ehtimal müraciətçinin “ailəsi ilə barışsa, narahat olduğu məsələlərin” həll olacağını təxmin edir. Lakin, müraciətçi özü bunun faydalı olacağını düşünmədən bu cümləni eşidəndə onda qıcıq yarana bilər. Ehtimallardan digəri isə bu danışığın psixoloqun proqnoz etdiyi kimi “rahatlama hissi” ilə nəticələnməməsidir. Beləliklə, psixoloqun gələcəkdə nələrin yaşanıb, nələrin yaşanmayacağını deməsi ciddi problemlərə yol aça bilər.

Bu zaman belə bir sual yarana bilər. Bəs psixoloq nə edir? Psixoloqun etdiklərinin detallı bir şəkildə danışılması çox uzun olacağından, bunları qısaca ifadə etməyə çalışacağam. Fundamental olaraq bir psixoloqun müraciət edən şəxsin həyatının fərqli sahələrində fərqindəlik qazanmasında və müxtəlif həll yolları ilə bağlı fikir alış verişində ona dəstək olduğunu deyə bilərəm. Psixoloq bu fərqindəliyə və həll yollarına gedən yolda müraciətçinin ehtiyaclarının, duyğularının, hisslərinin, düşüncələrinin, davranışlarının və s. açıqlanmasında və başa düşülməsində həm ona dəstək olur, həm də onunla bərabər bu kəşfin bir parçası olaraq aktiv rol alır. Bu yolda isə psixoloqun bəzi bacarıqlardan və texnikalardan istifadə etməsi lazımdır. Bu bacarıq və texnikalardan bəziləri aktiv dinləmə, terapevtik bağ qurma, empatiya, üzləştirmə, səmimilik və şəffaflık olaraq qeyd edilə bilər. Beləliklə bir psixoloqun təməl rolunun qarşısındakı müraciətçiyə nəyi necə etməli olduğunu demək yerinə, müxtəlif bacarıqlar və texnikalar vasitəsi ilə müraciətçinin içində olduğu şərtlərdə ehtiyaclarını, istəklərini, maraqlarını və s. kəşf etməsinə və onu narahat edən mövzuları idarə etməsinə dəstək olmaq olduğu deyilə bilər. 

Toxunulması lazım olan digər mövzu LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya zamanı psixoloqun diqqət yetirməli olduğu məqamlardır. Bir psixoloqun diqqət etməliəsas məqamlardandan biri, hətta bəlkə də ən əsas məqam etik kodeksdən kənarlaşaraq qarşısındakı fərdə öz dəyərlərini aşılamasıdır. Psixoloqun qarşısındakı müraciətçinin yaşına, etnik kimliyinə, dininə, sosial-iqtisadi vəziyyətinə, gender kimliyinə, seksual oriyentasiyasına və başqa kültürəl və fərdi xüsusiyyətlərinə görə, ona qeyri-obyektiv yanaşmasına yol verilməməlidir. Bu tərz davranışların yalnışlığı Amerika Psixologiya Assosiyasiyasının etik kodeksi kimi fərqli etik kodekslərdə də öz əksini tapır və psixoloqun dəyərlərini qarşı tərəfə aşılamasının etik kodeksə zidd olduğu vurğulanır. Bununla əlaqəli,  psixoloqun qarşısındakı LGBTQİ+ə  onun gətirdiyi mövzuyu dinləmədən “Heç dəyişməyi düşünmüsənmi?” tərzində suallar verməsini ifadə edə bilərəm. Əfsuslar olsun ki, bəzi psixoloqların hələ də bu tərz suallar verdiyi görülür və bu sualların verilməsi həm birbaşa etik qaydaların pozulması, həm psixoloqun öz dəyərlərini qarşı tərəfə aşılaması mənasına gəlir. Bu tərz bir yanaşması olan psixoloqun isə öz qeyri-obyektiv metodologiyası  üzərində işləməsi faydalı olacaqdır.

Digər məqam isə psixoloqun qarşısındakı müraciətçinin gender kimliyinə, seksual oriyentasiyasına və/və ya gender ifadəsinə sırf öz marağı üçün fokuslanmamasıdır. Belə ki, psixoloq, müraciətçinin gətirdiyi mövzuları dinləyərkən, onun gender kimliyinin, seksual oriyentasiyasının və/və ya gender ifadəsinin gətirdiyi mövzularda bir yeri olduğunun fərqində olması lazımdır. Lakin psixoloqun sırf öz marağını aradan qaldırmaq üçün bu barədə suallar verməsi – müraciətçiyə faydası olmadığı halda- və şəxsin gətirdiyi mövzulardan onu yayındırması qarşı tərəf ilə terapevtik bağ qurulmasını zədələyə, şəxsin ehtiyaclarını dilə gətirməsinə mane ola bilər.

Toxunmaq istədiyim başqa bir mövzu psixoloqların LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya mövzusunda məlumatının niyə az olduğudur. Bunun əsas səbələrindən birinin formal və qeyri-formal təhsildə bu mövzuya kifayət qədər yer verilməməsi ilə bağlı olduğunu düşünürəm. Müşahidələrimə əsasən, ibtidai təhsildən etibarən bu mövzuda məlumatlara formal və qeyri-formal çatımlılığın olduqca az olmaqla bərabər, çatılan məlumatların da çoxunun elmi resurslardan daha çox hansısa şəxsi fikirləri əhatə etdiyini görmüşəm. Bu zaman isə bu barədə elmi resurslara çata bilməyən bir psixoloq da, əgər şəxsi olaraq araşdırma etmirsə, bu sahədə özünü inkişaf etdirə bilməmiş olur və beləliklə, bir LGBTQİ+  ilə qarşılaşdığı zaman çox vaxt ya necə bir yanaşma mənimsəyəciyini bilmir, ya da əlində olan yanlış əzbər düşüncələri hərəkətə keçirir.

Elə əzbərlənmiş yalnış düşüncələrdən yazarkən, başqa bir məqama da toxunmaq istəyərdim. Bu cümlələri yazmaq məni olduqca məyus etsə də, bu mövzuya toxunmadan növbəti hissəyə keçmək istəmirəm. Belə ki, müşahidələrimə əsasən, deyə bilərəm ki, bəzi psixoloqlar LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya sahəsində məlumatlı olduqları halda, sırf daha çox “qəbul görmək” adına cəmiyyətdə kök salmış fobik düşüncələri dəstəkləyən nitqlər səsləndirə bilirlər. Bu tərz yanaşma göstərən psixoloq dediklərinin yalnış olduğunu təxmin etsə belə, bəlkə də sırf daha çox insanın qəbulunu almaq üçün dediyi o yalnışa inanmağı seçir. Bu zaman isə həmin psixoloq nəinki etik qaydaları pozur, eyni zamanda, öz statusundan istifadə edərək yalnış düşüncələri gücləndirmiş, hətta bəlkə də dolaylı olaraq nifrət nitqlərini dəstəkləmiş olur.

Qeyd edəcəyim digər məqam isə müraciət edən şəxslərin seanslara gətirdiyi mövzulardır. Bu mövzuların hər birini vurğulamaq ayrı bir çalışmanın mövzusu olacaq qədər uzun olduğundan, bəzi təməl məqamlara toxunacağam. Belə ki, LGBTQİ+lərin gətirdiyi əsas mövzulardan biri aidiyyat hissi ilə əlaqədardır. Müraciətçinin çevrəsindəki insanların bir çoxu tərəfindən başa düşülməməsi özünü çevrəsinə aid hiss etməməsi ilə nəticələnə bilir. Bu zaman isə müraciətçi izolyasiya, yalnızlıq duyğusu və mənasızlıq ilə qarşı-qarşıya gəlir. Bu məqamda müraciətçinin ehtiyacları əsasında onu gender kimliyinə, seksual oriyentasiyasına və/və ya gender ifadəsinə görə diskriminasiyaya məruz qalmasının doğru olmadığı barədə məlumatlandırmaq, icmalaşmasına dəstək olmaq, sosial çevrəsindəki qoruyucu faktorları hərəkətə keçirmək və gücləndirici çalışmalar etmək faydalı ola biləcək yanaşmalardan bəziləridir. Digər məqam isə yenə çevrə ilə əlaqəli olan ailə münasibətlərdir. Bu zaman isə yuxarıdakı çalışmalara əlavə olaraq, əgər ailəni də prosesə daxil etmək mümkündürsə, ailə ilə əlaqə yaratmaq, ünsiyyət şəkilləri üstündə çalışmaq faydalı ola bilir. Bu məqamlar görüşlərə gətirilən mövzuların bir hissəsini əhatə etsə də, müraciətçilərin ehtiyaclarının və ya gətirdikləri mövzuların bunlarla limitli olmadığını vurğulamaq istərdim.

Son olaraq isə, müraciətçilərin gətirdikləri mövzulara sistematik olaraq yanaşılmasının vacibliyinə toxunmaq istəyirəm. Belə ki,  psixoloji konsultasiya müraciət edən şəxsin həyatındakı mövzuların müəyyən bir hissəsinə toxuna bilir. Bu səbəblə, psixoloji konsultasiya və terapiya ilə paralel olaraq hüquq, sosial iş kimi dəstəklərin də əlçatan olması vacibdir. Bu dəstəklərin hər biri vahid bir şəkildə hərəkətə keçirildiyizaman isə daha əhatəli və güclü bir yol izləmək mümkün ola bilər.

Yuxarıda LGBTQİ+ lərlə psixoloji konsultasiya mövzusunda fərqli məqamlara qısa da olsa, yer verməyə çalışdım. Bu mövzu, əslində, yazılanlardan daha dərindir və yeni araşdırılmalar ilə daha da zənginləşdirilməsi lazımdır. Bu məqalənin LGBTQİ+lərlə psixoloji konsultasiya mövzusunun əhəmiyyətini bir qədər işıqlarındırmasını və mövzu ilə bağlı gələcəkdəki daha detallı çalışmalara yol açmağını ümid edirəm.

LGBTİ+lərin vəziyyəti haqqında sorğu | Queerdian

Queerdian təşəbbüsü LGBTİ+ vətəndaşlara qarşı gender kimliyi və seksual oriyentasiyaya görə baş vermiş ayrı-seçkilik, zorakılıq və digər hüquq pozuntularının, həmçinin belə halların araşdırılması haqqında vəziyyəti öyrənmək məqsədi ilə sorğu keçirir.

Sorğunu doldurmaq üçün bu keçiddən istifadə edə bilərsiniz.

Queerdian Azərbaycanda LGBTİ+ vətəndaşların mövcud sosial-siyasi təmsilçiliyi və LGBTİ+ vətəndaşlara qarşı hər cür təzyiqlərə qarşı mübarizə aparmaq və LGBTİ+ vətəndaşlarının bütün əsas hüquq və azadlıqlarının təmin olunduğu təhlükəsiz və qanuni cəhətdən əlverişli mühit üçün çalışır.

Queerdian təşəbbüsünün məqsədi Azərbaycanda LGBTİ+ vətəndaşlarının ehtiyaclarını və hüquqlarını cəmiyyətin dərk etməsi üçün yaxşılaşdırılması, daha yaxşı məlumat resurslarının yaradılması və saxlanılmasına töhfə verməkdir.

Əvəz Hafizlinin qətlindən bir il ötüb | Minority Azərbaycan

22 fevral LGBTQ+ hüquqları aktivisti, jurnalist Əvəz Hafizlinin qətlindən 1 il keçib. Əvəz Hafizli ölkədə LGBTQ+ icmasını təşkilatlandırmaq üçün müstəsna işlər görmüş və hər hansı ayrı-seçkilik olmadan cəmiyyətin bütün kəsimlərinin problemlərini işıqlandırıb.

Əvəz Hafizli 2022-ci ilin yay aylarından etibarən homofob və transfob blogger Sevinc Hüseynovanın hədəfinə tuş gəlib. Blogger Əvəz Hafizlinin, eləcə də bir sıra icma üzvlərinin döyülməsinə və öldürülməsinə çağırış etsə də, heç bir hüquq-mühafizə orqanı tərəfindən hər hansı əks tədbir həyata keçirilməyib.

Əvəz Hafizli dəfələrlə bu məsələyə qarşı etiraz aksiyaları keçirsə və həyatının təhlükədə olduğunu bildirsə də, nə DİN, nə prokurorluq, nə də Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti müraciətlərə reaksiya verməyib.

Əvəz Hafizli 22 fevral 2022-ci ildə öz əmisioğlu tərəfindən seksual oriyentasiyası zəminində qətlə yetirilib. Cinayət işinin araşdırılması zamanı işin halları, çoxsaylı bıçaq zərbələri, nifrət zəminində olması nəzərə alınmayıb və qatilə mümkün olan ən aşağı cəza verilib. Onun hüquqi varisi olan qardaşı məhkəmə zamanı qatildən şikayətçi olmadığını bildirib.

Qətlindən aylar sonra Əvəz Hafizlinin dostlarına məlum olub ki, ailəsi onun qəbrini itirmək məqsədilə ona başdaşı qoymaqdan imtina edir. Hafizlinin dostları öz vəsaitləri hesabına baş daşı qoymağa təşəbbüs etsələr də, ailəsi buna mane olub. Onun qəbri hələ də məzar daşından məhrumdur.

Bu gün LGBTQ+ icması, ictimai-siyasi fəallar, jurnalistlər Əvəz Hafizlinin məzarını ziyarət ediblər, onun xatirəsini yad ediblər. Dostları bildirib ki, Əvəzin xatirəsinin unudulmaması üçün əllərindən gələni edəcəklər. 

Əvəz Hafizli

Kuirlərlə Psixoloji Konsultasiya İşinin Təşkili | Nəfəs LGBTİ

Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı Mental Sağlamlıq podkastlar seriyasının növbəti episodunu təqdim edir. 

Bu dəfəki episodumuzun mövzusu “Kuirlərlə psixoloji konsultasiya işinin təşkili” və qonağımız isə psixoloq konsultant Əli Abbasovdur.

Epizodda psixoloji dəstəyin təşkili zamanı psixoloqun məqsəd və vəzifələr, başqa sözlə psixoloq nə edir və nə etmir və ya etməməlidir; psixoloqun peşəkar inkişafı və kuir kimliklərlə işləyən psixoloqların diqqət etməli olduğu məqamlar; LGBTİ+lərin Azərbaycanda peşəkar psixoloji dəstəyə çatımlılığı, kuir-həssas psixoloqların çatışmazlığı; o cümlədən, Əli Abbasovun iş təcrübəsində kuirlərin konsultasiya almaq üçün müraciət etmə səbəbləri kimi məsələlərdən söhbət edilir.

Podkasta SoundCloud və ya Spotify platforması üzərindən qulaq asa bilərsiz.

2022-2023 Mental Sağlamlıq podkastlar seriyası ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID Azərbaycan) və Qara Dəniz Əməkdaşlıq Fondunun (BST) birgə dəstəyi ilə həyata keçirilən “LGBTİ+lər tələb edir: mental sağlamlıq və ədalət” proqramı çərçivəsində təqdim edilir. 

Kiçik Qrant Müsabiqəsi | Göy Qurşağı Vəkillik Proqramı

Yeni yaranan LGBTİ+ təşəbbüs qrupları və fəallarının LGBTİ+ vəkilliyi bacarıqlarını gücləndirmək, o cümlədən, onların ictimai iştirakçılığını dəstəkləmək məqsədi ilə Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı “Göy Qurşağı Vəkilliyi” proqram çərçivəsində kiçik qrant müsabiqəsi elan edib.  

Kiçik qrant müsabiqəsi daxilində təkliflər;

  • LGBTİ+ icmasının qarşılaşdığı sosial və sistematik çətinliklərlə bağlı ümumi məlumatlılığı artırmaq, bu istiqamətəndə fərqindəlik yaratmağı hədəfləməlidir.
  • İcra müddəti Mart, Aprel və May aylarını əhatə etməlidir.
  • Ümumi büdcəi 800 AZN-dən artıq olmamalıdır.  

Müsabiqədə iştirak icmadan olan hərkəsə açıqdır. Növbəti mərhələdə seçilmiş 2 layihə təklifinin həyata keçirilməsi üçün qaliblərə proqram tərəfindən maddi, texniki və mentor dəstəyi ediləcək. 

Layihə təkliflərinin 28 Fevral 2023, Bakı vaxtı ilə 15:00-dan gec olmayaraq nafaslgbtiazerbaijan@proton.me ünvanına göndərilməsi xahiş olunur.

Layihə təklifi formasını buradan yükləyə bilərsiz. 

kiçik qrant

“Göyqurşağı Vəkilliyi” proqramının əsas məqsədi yeni yaranan LGBTİ+ təşəbbüs qrupları və fəallarının LGBTİ+ vəkilliyi bacarıqlarını gücləndirmək, o cümlədən onların ictimai iştirakçılığını dəstəkləməkdir. Proqramı uğurla bitirən məzunlar Sertifikatla qiymətləndirilmək ilə yanaşı, Nəfəsin Məzunlar Proqramına üzv olacaq. Proqram haqqında ətraflı məlumatı buradan əldə edə bilərsiz.

Proqram çərçivəsində Yanvar və Fevral aylarında müraciət prosesini izah edən və mövzu ətrafında icmanın praktik bilik və bacarıqlarını artırmaq məqsədi ilə 3 informativ sessiya təşkil ediləcək.

Layihə təklifləri göndərməyi planlaşdıranların həmin sessiyalarda iştirakı etmələri arzuolunandır. 

Sessiyaların tarixi barədə məlumatlı olmaq üçün Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansının teleqram kanalını izləməyi unutmayın.

“Göy Qurşağı” klipi | Fərqanə Abdulla

22 yanvar Azərbaycanda seksual oriyentasiya, gender kimliyi və gender özünüifadəsi əsaslı ayrı-seçkilik, nifrət çağırışları və cinayətləriylə mübarizə günüdür. İsa Şahmarlının əziz xatirəsinə və apardığı mübarizəyə ithafən Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı və AZAD LGBTİ Kollektivinin başlatdığı ənənənin əsası 2015-ci ildə qoyulub. 

Vəfatının 9-cu il dönümündə İsa Şahmarlını və Azərbaycanın LGBTİ+ icması üçün apardığı mübarizəni ehtiramla yad edir, Nəfəs LGBTİ və dostları olaraq İsa Şahmarlı, Əvəz Hafizli, Aysun Məmmədova və onların timsalında sosial və siyasi ədalətsizliyin, nifrətin qurbanı olmuş hər kəsin əziz xatirəsinə həsr olunmuş “Göy Qurşağı” klipini təqdim etməkdən qürur duyuruq.

Sözləri və musiqisi Fargana Abdullaya məxsus “Göy Qurşağı” Klipinin onlayn primyerası 22 yanvar, saat 21:00-də baş tutacaq.

Göy Qurşağı üzərinizdən əksik olmasın!

Göy Qurşağı – Fərqanə Abdulla

Həssas Qurplarla Sosial İşin Təşkili | Nəfəs LGBTİ

Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı Mental Sağlamlıq podkastlar seriyasının növbəti episodunu təqdim edir. 

Bu dəfəki episodumuzun mövzusu “Həssas qruplarla sosial işin təşkili – Kuir sosial iş” və qonağımız isə sosial işçi Elnur Musayevdir.

Episodda “həssas qruplar” və sosial iş anlayışları barədə, kuir iş və onun ənənəvi sosial işdən fərqi, seksuallığın və kuir kimliyi qəbullanmaqda sosial işçinin rolu, o cümlədən, kuir sosial iş praktikasında yeniyetmələrin seksuallığını qəbullanmasında baş verənlər, kuir psixoloq və psixiatr çatışmazlığı, kuir övladları olan valideyinlərə məsləhətlər kimi məsələlərdən söhbət edilir.

Podkasta SoundCloud və ya Spotify platforması üzərindən qulaq asa bilərsiz.

2022-2023 Mental Sağlamlıq podkastlar seriyası ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID Azərbaycan) və Qara Dəniz Əməkdaşlıq Fondunun (BST) birgə dəstəyi ilə həyata keçirilən “LGBTİ+lər tələb edir: mental sağlamlıq və ədalət” proqramı çərçivəsində təqdim edilir. 

Transmaskulinlik və Mental Sağlamlıq | Azad Bəxti

Bu yazı trans kişilərin/maskulinlərin mental sağlamlığı, ona birbaşa və ya bilavasitə təsir edən amillər haqqındadır. Trans kişilərin/maskulinlərin mental sağlamlığı ilə əlaqəli Azərbaycan dilində əhatəli bir araşdırma, yazı, məqalə tapa bilməməyin özü belə məsələnin nə dərəcədə qəliz olduğunun xəbərçisidir. Mental sağlamlıq hər bir insan üçün vacib olduğu kimi translar üçün də həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ölkə reallığında boğulan, müxtəlif növ transfobiyalardan həyatda qalmağa çalışan transların özündə mübarizə aparmağa güc tapa bilməsi üçün adətən ortalamadan daha güclü psixologiyaya ehtiyacları olur. Psixoloji vəziyyətimizi stabil tuta bilmək üçün buna təsir edən problemləri həll etməli oluruq. Trans təcrübəsi individual olduğundan bu problemlər hər kəsdə fərqlilik göstərə bilsə də, bəzi ortaq məsələləri görmək mümkündür.

Tranzisiya

Tranzisiya insanın öz gender ifadəsini və/yaxud bədənini gender kimliyinə uyğunlaşdırmaq üçün üzərinə götürdüyü prosesdir. Buraya hormon əvəzedici terapiyanı və bədən uyğunlaşma əməliyyatlarını da aid etmək olar. Hər trans tranzisiya etmək istəyir və ya istəməlidir deyə bir şərt yoxdur. Tranzisiyaya başlayan traslar üçün isə bu proses həyati əhəmiyyət kəsb edir, müxtəlif səbəblərlə yavaşladılması və ya maneə olunması ciddi nəticələrə səbəb olur. Hormon preparatlarının və əməliyyatların Azərbaycanda əlçatan olmaması, başqa yerdən çıxış əldə edilsə belə, bahalılığı əsas maneələrdən biridir. Bundan başqa, bunu onlardan xüsusi olaraq xahiş etməsək belə, cisgenderlər bəzən hormonların psixologiyamıza və bədənimizə verə biləcəyi “zərərlər” haqqında məlumatlılığımızı artırmağa çalışır. Bu cəhdləri transları çox düşündükləri üçün etdiklərini ifadə etsələr belə, narahatlıqlarının içlərindəki üzləşmək istəmədikləri transfobiyadan gəldiyini və tranzisiyaya başlamağı düşünən transların cəsarətini qırmağı hədəflədiyini görürük. Bu yolla tranzisiyaya birbaşa əngəl ola bilməsə belə, prosesin yavaşlamasına səbəb olur.

Testosteron dominant hormon olduğu üçün transmaskulin tranzisiyada gözlə görünən nəticəni nisbətən daha sürətli əldə etmək mümkün ola bilir. Bu nəticələr insanda özünə inama çox güclü təsir edə bilir deyə sosiallaşmağa, münasibət qurmağa da kömək edir. Bir disforiyadan azad olmağın və ya azaldığını hiss etməyin mental olaraq rahatlığını trans təcrübəsi yaşamayan bir insana tam izah etmək, sözlə ifadə edə bilmək mümkün deyil.

Toksik-maskulinlik

Harada trans kişi söhbəti açılsa, mütləq trans kişilərin çoxunun toksik-maskulin olduğu ilə əlaqəli narahatlıq dilə gətirilir, ortaya qərəz qoyulmağından çəkinilmir. Nəticəsi isə, yəni bunun trans kişilərə mental təsiri, onların təcrübələri çox adama maraqlı gəlmir. Transfob cisgenderlər onsuz da transfobdur və müalicə* almalıdır, lakin özünü trans müttəfiqi hesab edən şəxslərin trans kişiləri bu kimi qəliblərlə stiqmatizasiyasından əvvəl özlərinə verməli olduğu bir neçə sualı xatırlatmağı borc bilirəm;

Bizim kişi olduğumuzu sistematik olaraq sübut etməyə vadar edilməyimizdə sizin heçmi rolunuz yoxdur? Trans kişilərin “kişilik” anlayışına kənar təsirləri görməzdən gəlmək içinizdəki üzləşmədiyiniz transfobiyanızla əlaqəli ola bilərmi? Toksik-maskulinlikdən necə azad olmaq haqqında həll yolu tapmaq təkcə trans kişilərinmi məsuliyyətindədir? Trans kişilər bu qədər fobik bir mühitdə həyatda qalmağa çalışarkən “toksik olmasın” sifarişini vermək haqqını özünüzdə necə tapa bilirsiniz?

Qəbul etmək lazımdır ki, gender rolları hamımızın ortaq bəlasıdır və bu barədə daha çox danışmalıyıq. Onsuz da tranzisiyaya başlamayan transmaskulinlərin görünüşünə əsasən “kişiliyi” çox vaxt qəbul görmür, tranzisiyada olan, kamuflyaj ola bilən transların isə kişiliyi kriminallaşdırılır. Bir cisgender kişi saçlarını uzadanda, sırğa taxanda onun kişiliyi sual altına düşürülmür, hətta gender rollarına qarşı davrandığına görə alqışlana bilir, ki burada heç bir problem görmürəm. Amma bir trans kişi/maskulin bunları etsə, yerindəcə kişiliyi etibarsızlaşdırılır, hətta qadın təyin edilməyə davam edilir. Başqa dildə desək, toksik-maskulin olmadığımızı sübut etmək üçün “feminen” davransaq, qadın təyin edilirik, kişiliyimizi sübut etməyə çalışsaq, toksik-maskulin. Məncə, biz heç kimə heç nəyi sübut etməli deyilik və siz bizi qəliblərə soxmaqdan, kriminallaşdırmaqdan, qərəzli davranmaqdan imtina etməlisiniz. Düşünmədən ifadə etdiyiniz bu fikirlər sizin bir neçə saniyənizi alır, amma trans kişilər/maskulinlər özləri ilə bağlı verdiyi bir çox qərarda bu fikirlərinizin yaratdığı hisslərlə mübarizə aparmalı olurlar.

Azad Bəxti

Görünməzlik

Varıq, amma ailəmiz, dostlarımız, icmamız, həyatında olduğumuz bir çox insan tərəfindən yoxmuşuq kimi davranılır. Bir çox insan trans deyəndə ağlına sadəcə trans qadın gətirə bilir, kifayət qədər olmasa belə, təkcə transfeminen tranzisiya barədə məlumatlıdır və əsasən, trans qadın təcrübələrindən xəbərdardır.

Ortada ciddi bir görünməzlik problemi var, amma bu, trans maskulinlərdən başqa heç kimi narahat etmir. Görünməzlik səbəbinin təkcə trans kişilərin/maskulinlərin ictimai həyatda, mediada, aktivizmdə açıq bir şəkildə kimliklərini yaşamamaqları olduğu zənn edilir. Lakin həyati təhlükəsizliyə görə,, kimliyini açıq yaşamayan transları bu barədə günahlandırmaq düzgün deyil. Görünməzlik deyəndə təkcə fiziki olaraq görülməkdən söhbət getmir; trans kişi/maskulin problemləri ilə maraqlanmamaq, onları işıqlandırmamaq, təmsil etməmək də görünməzliyə təkan verir. 

Görünməzliyə birbaşa xidmət edən iki əsas məsuliyyətsizlik görünür. Birincisi, bizi aid olduğumuz yerlərdə, mövzularda yadına salmayan, adımızı çəkməyən, görməzdən gələn kuir-feminist icmaların, ikincisi isə trans olduğumuzu öyrəndikdən sonra belə, transfobiyasından azad olduğunu düşündüyü üçün trans təcrübəmizi yox sayıb, bizi cisgender kişilərlə eyniləşdirən insanların məsuliyyətsizliyidir. Bu məsuliyyətsizliklərin gətirdiyi görünməzlikdən əziyyət çəkən tərəf isə təkcə trans kişilər olur. 

Trans kişisənsə/maskulinsənsə, bir çox insanın nəzərində patriarxal dəyərlərə xidmət etməklə təyin olunmağın bir neçə saniyə çəkir. Trans kişilərin çoxunun illərlə qadın təyin edildiyi üçün mizoginiya təcrübələri olduğunun üzərində heç kim düşünmək istəmir. Düşünmək istəsəniz də, istəməsəniz də bu, bir çox trans kişinin/maskulinin reallığıdır. 

Keçmişində və ya hazırki həyatında da mizoginiya təcrübələri yaşayan bizlərdən “kişi olduğumuz” üçün bu təcrübələri unutmağımız və ya bunlardan danışmamağımız gözlənilir. Lakin öz təcrübəmə əsasən deyə bilərəm ki, mənə mübarizəmdə həyatda qalmağıma güc və cəsarət verən ən böyük silahlarımdan biri məhz keçmişimdən gələn qəzəblə bağlıdır. Keçmişimi, təcrübələrimi, hər nə qədər tətikləsə belə, unutmamağı seçirəm. Bu, zərər versə belə, bu zərər yox sayılmağın, görünməz hiss etdirilməyin verdiyi zərərə nisbətdə çox daha yüngül gəlir.

Nə qədər ki, trans kişilərin/maskulinlərin səsi bilərəkdən eşidilməyəcək-eşitdirilməyə çalışılmayacaq görünməzlik problemi öz həllini tapmayacaq və bizim həm həyatımızı, həm mental sağlamlığımızı təhlükə altında qoymağa davam edəcək.

Ailə münasibətləri

İnsan sosial varlıq olduğu üçün psixoloji stabilliyimizi təmin edə bilək deyə, adətən, həyatımızda bir növ uzunmüddətli münasibətlər axtarırıq. Bu, ailə və ya partnyorluq münasibətləri şəklində ola bilər. Təyin olunmuş ailələr nadir hallarda trans uşaqlarına müəyyən qədər dəstək olsa da, çox vaxt daha qorxulu reaksiyalar verirlər. Könüllü və ya məcburi “kaminq aut”dan sonra münasibətlərə maneələr qoyurlar. 

Yaxşı ehtimalda, ilkin reaksiya olaraq əlaqələrin kəsilməsilə kifayətlənsələr belə, çox vaxt məsələ bu qədər sadə yekunlaşmır. Çoxumuzun ailəsi ilə olan münaqişələri illərdir davam edir, eləcə də bir çoxumuzun bu mövzu üzərindən hələ də həyati təhlükəsi var. Təyin olunmuş ailəmiz tərəfindən bizə münasibətlərimizi yaxşılaşdırmaq vəzifəsi bir növ boynumuzum borcu olaraq verilir, lakin bu yolda nə qədər enerji xərcləməyimizdən asılı olmayaraq, çox vaxt istədiyimiz nəticəni əldə etmək əvəzinə, bizə mənəvi əziyyət verən bir sıra hadisələri yaşamağa məcbur oluruq.

Ənənəvi ailə institutunu həmişə tənqid etsək də, həyatımızda bizi anlayan, yaxşı və pis anlarımızı bölüşə biləcəyimiz, gündəlik və ya uzunmüddətli problemlərimizdə yanımızda olan, mübarizəmizdə həmrəylik göstərən insan/insanlarla alternativ ailə qurmaq istəyimiz çox başa düşüləndir. Seçilmiş ailələrimiz istər emosional, istər iqtisadi ehtiyaclarımızı qarşılaya bilər. Təyin olunmuş ailəmizdən əsas fərqi bu ailənin daimiliyinin məcburiyyət təşkil etməməsidir.

Yardıma çatımlılıq

Bütün bunlarla mübarizə aparmaq üçün yardım tələbi təbii haldır, lakin təəssüf ki, bu məqamda da əksikliklər yaranır. Psixoterapiya dəstəyi almaq istəsək də, Avropanın ən fobik ölkəsi seçilən Azərbaycanda bu tələbimiz də cavabsız qalır. Translarla bağlı təcrübəsi olan, fobik olmayan psixoterapevt yox deyilə biləcək qədər azdır, tapsaq belə, seansların qiymətinin hədsiz bahalılığını qarşılaya bilmək iş imkanı tanınmayan bizlər üçün demək olar ki mümkünsüzdür. 

Hazırki şəraitdə bu barədə həll təklifi kimi trans terapiya qruplarının yaradılması təşəbbüsünə ehtiyac olduğunu deyə bilərik.

Nəticə

Yuxarıda sadaladığımız və sadalamadığımız yüzlərlə müxtəlif növ diskriminasiyalar trans kişilərin/maskulinlərin mental sağlamlığını təhdid altına alan səbəblərdir. Bu problemlərin həlli üçün döydüyümüz bütün qapılar bir-bir üzümüzə bağlandıqdan sonra nəticəsi də təbii ki ağır olur. Bir çoxumuz depressiya, təlaş (anxiety), ADHD və s. kimi nevroloji müxtəlifliklə yaşamalı oluruq.

Bunlarla tək məşğul olmaq həyatımızı çətinləşdirən digər faktorları da nəzərə aldıqda, olduqca yorucudur. Bəzilərimiz çıxış yolu kimi intiharı görür, təşəbbüs edir və həyatını bitirir. Uğursuz alınan intihar cəhdlərindən sonra həyatına davam etməli olanlarımız haqqında danışmaq isə çox daha ağır gəlir. 

Ümid edək ki, bu danışılanların bizim həyatımıza olan təsirini görmək istəməyənlər, ən qısa zamanda, bu barədə üzərinə düşən məsuliyyəti yerinə yetirəcək. Çünki bu, təkcə trans kişilərin/maskulinlərin deyil, hamımızın problemidir.

*müalicə dedikdə özünü inkişaf nəzərdə tutulub, ənənəvi mənası ilə istifadə edilib sağlamçılıq (ableism) etməyə çalışılmayıb.

Seks İşçilərinə Qarşı Zorakılığa Son Beynəlxalq Günü | Nəfəs LGBTİ

LGBTİ+ seks işçiləri həmişə LGBTİ+ hərəkatının bir hissəsi olublar; Marsha P. Johnson və Sylvia Riveranın adları sadəcə tarixi istinadlar deyil, onların 1969-cu il Stonewall üsyanına verdiyi töhfələr bu gün bildiyimiz qlobal LGBTİ+ hərəkatının təməlini təşkil etmişdir. Bununla belə, bir çox seks işçisi müasir LGBTİ+ aktivizmindən kənarda qalıblar.

Biz, Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı, seks işçilərinin insan hüquqlarının müdafiəsi üçün təməli kimi dekriminalizasiyaya çağırış edirik!

Eyni zamanda, Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı LGBTİ+ icması daxilində LGBTİ+ seks işçilərinin üzləşdiyi insan hüquqları pozuntuları barədə məlumatlılığı artırmağı, seks işçilərinə qarşı stiqma ilə mübarizə aparmağı və onların LGBTİ+ icmasında daha görünür olmasını dəstəkləməyi öhdəsinə götürür.

seks işçiləri

Əhatəli Cinsi Təhsil | Şəbnəm Sadıqova ilə Müsahibə

Əhatəli Cinsi Təhsil nədir? Bu barədə 10 ildən artıqdır ki, yeniyetməlik/gənc və böyüklərin psixologiyası üzrə ixtisaslaşan psixoterapevt və seks terapevt Şəbnəm Sadıqova ilə söhbətləşdik.

Azərbaycanda ilk dəfə əhatəli cinsi təhsillə bağlı dərs keçirilməyə başlayıb. Layihə Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə VI Qrant Müsabiqəsi qalibi olaraq, Sabunçu rayonu 72 nömrəli tam orta məktəbdə tətbiq edilib. Bu layihə çərçivəsində cəlb olunmuş seks terapevt Şəbnəm Sadıqova dərslərin noyabrın 1-dən dərslərə başlayacağını deyib. 

Şəbnəm Sadıqova Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansının aşağıdakı suallarına cavab verib.

Müəllimlər və valideynlər “gender” sözünü eşidəndə nə başa düşürlər?  Bunu necə təsəvvür edirlər?

“Seks” sözü məktəblilərlə ünsiyyətdə işlədiləcəkmi? 

Valideynlərdən hansısa birbaşa irad, hücum olubmu?