Onların hekayələri bu gün də ilham verir və bizə görünür olmağın gücünü xatırladır.
Bu məqalədə incəsənətdən tutmuş siyasətə, idmandan yazıçılığa qədər fərqli sahələrdə tarixə öz izlərini qoymuş lezbiyan və ya kuir 9 qadınla sizi tanış etmək istəyirik.

Barbara Gittings

Özünün də dediyi kimi, “Görünür olun, çünki görünürlük dəyişiklik yaradır.”

Barbara Gittings, ABŞ-da LGBTİ+ hüquqları uğrunda mübarizənin ən öncül və yorulmaz simalarından biri olub.

O, 1932-ci ildə Avropalı mühacir bir ailədə anadan olub və gənc yaşlarında öz seksual yönümünü kəşf etdikdə bu mövzuda məlumat tapmaqda nə qədər çətinlik çəkdiyini görüb. Bu çətinlik onun həyat yolunu müəyyənləşdirib. Barbara, bütün ömrünü LGBTİ+ insanların görünməsi, başa düşülməsi və hüquqlarının tanınmasına həsr edib.

1958-ci ildə o, “Daughters of Bilitis (Bilitisin Qızları)” adlı ilk lezbiyan təşkilatının Nyu-York bölməsinin liderlik etməyə başlayır. Bu təşkilat, o dövrdə həm lezbiyanların sosiallaşa biləcəyi, həm də təşkilatlanaraq hüquqları uğrunda mübarizə apara biləcəyi nadir platformalardan biri idi.

Onun əsas hədəflərindən biri homoseksuallığın psixi xəstəlik kimi tanınmasına qarşı mübarizə aparmaq idi. 1970-ci illərdə Barbara, Amerikan Psixiatriya Assosiasiyasına qarşı bir kampaniyanın önündə yer aldı. Bu mübarizədə o, psixiatrik sistemin LGBTİ+ insanlara qarşı ayrı-seçkilik etdiyini göstərməyə çalışırdı. Nəticədə 1973-cü ildə bu təşkilat homoseksuallığı rəsmi olaraq “xəstəlik” siyahısından çıxardı. Bu dəyişiklik, kuir hüquq hərəkatında bir dönüş nöqtəsi idi. Barbara isə bu uğurda lider fiqur olaraq kuir yaddaşımızın qəhrəmanlarından birinə çevrildi.

Barbara-nın töhfəsi təkcə hüquqi mübarizə ilə bitmir. O, lezbiyan və ümumilikdə LGBTİ+ insanların özlərini utanmadan və qorxmadan kəşf etmələri, sevmələri və yaşaya bilmələri üçün bir yol açdı. Onun həyatı, “heç nə dəyişməz” deyənlərə qarşı canlı cavabdır. Bugünkü bir çox azadlığın və hüquqların təməlində onun və onun kimi insanların yorulmaz fəaliyyəti dayanır.

2007-ci ildə, ölümündən sonra Filadelfiyada yerləşən ictimai kitabxanaya onun adı verildi və fotoşəkli Amerikan Kitabxana Assosiasiyasının “Equality Hall of Fame”ində yer aldı. Barbara Gittings-in irsi bu gün də LGBTİ+ hüquqları uğrunda çalışanlar üçün ilham qaynağıdır.

Virginia Woolf

Modernist yazı tərzi, qadın subyektivliyini və zaman anlayışını ədəbiyyatda tamamilə yeni bir səviyyəyə gətirən Virginia Woolf 20-ci əsr İngilis ədəbiyyatının ən mühüm simalarından biridir.

Onun lezbiyan münasibətləri və emosional bağları, yazı üslubuna və mövzu seçimlərinə açıq şəkildə təsir edirdi. Virginia Woolf-un həyatında şair və yazıçı Vita Sackville-West ilə münasibəti xüsusilə diqqətəlayiqdir. Bu əlaqə romantik olduğu qədər intellektual da idi və onların məktublaşmaları, hətta Virginia-nın məşhur “Orlando” romanı bu münasibətin dərinliyini göstərir. Virginia, yaratdığı bu siyasi satira və feminist fantaziya əsəri ilə yalnız ədəbi novatorluq etmir, eyni zamanda cəmiyyətin qəlibləşmiş gözləntilərinə qarşı cəsarətli bir çağırış edir. Orlando ilə görünürlük sadəcə fiziki varlıq deyil, həm də mövcudluğun sərhədlərini sorğulamaqdır.

Digər tanınmış əsərləri “A Room of One’s Own” və “Mrs Dalloway”-da isə Virginia, qadınların sosial mövqeyini, onların iqtisadi və intellektual azadlığını ədəbi və fəlsəfi şəkildə araşdırır, qadınların düşüncə və yaradıcılıq azadlığını əsas müzakirə mövzusuna çevirir. Xüsusilə A Room of One’s Own feminist ədəbiyyatın təməl mətnlərindən biri hesab olunur. Burada Virginia qadınların yazıçı ola bilməsi üçün maliyyə müstəqilliyi və şəxsi məkan ehtiyacının önəmini və bunun təkcə ədəbiyyatla deyil, qadınların sosial görünürlüğü ilə də birbaşa əlaqəli olduğunu vurğulayır.

Virginia Woolf-un düşüncələri bu gün də ədəbiyyatda və kuir nəzəriyyədə yaşamağa davam edir. O, həm öz dövründə, həm də sonrakı nəsillər üçün fərqli olmaqdan qorxmamağın və mövcud sistemləri sorğulamağın simvoludur.

Amrita Sher-Gil

Amrita Sher-Gil, Hindistanın ən tanınmış modernist rəssamlarından biri olmaqla yanaşı, həm də öz dövründə qadın və kuir təcrübəsini sənətdə ifadə edən nadir sənətçilərdən biri idi.

Macarıstan-Hindistan mənşəli Amrita Parisdə rəssamlıq təhsili almış və Avropa modernizmini Hind sənət ənənələri ilə birləşdirərək özünəməxsus vizual dil yaratmışdı. Onun əsərlərində qadın bədəninə və qadınların gündəlik həyatına yönəlik baxış, kişi baxışından uzaq, empatik və intim bir perspektivlə təqdim olunur.

Amrita-nın şəxsi həyatı da onun sənəti kimi rəngarən və konvensiyalara qarşı idi. O, seksual və emosional azadlığını gizlətməyən, eyni zamanda bu hissləri sənətinə də yansıdan bir fiqur idi. Əsərlərində istifadə etdiyi rənglər, bədən formaları və baxış bucaqları qadınlar arasında olan münasibətlərin həm emosional, həm də fiziki təbəqələrini sənət vasitəsilə hiss etdirir.

Amrita-nın ən tanınmış əsərləri arasında “Three Girls”, “Group of Young Girls” və “Bride's Toilet” yer alır. Bu rəsmlərdə qadınların sakit, dərin düşüncəyə qərq olmuş təsvirləri və bir-birinə yaxınlığı, patriarxal sənət tarixində rast gəlinməyən bir həssaslıqla təqdim olunur. O, qadını yalnız portret mövzusu olaraq deyil, öz subyektivliyi və daxili aləmi olan bir varlıq kimi təqdim edirdi. Bu isə onu dövrünün bir çox rəssamlarından fərqləndirirdi.

1930-cu illərdə yaşamasına baxmayaraq, Amrita-nın sənəti və şəxsi həyatı bu gün də aktualdır. O, yalnız Hindistan mədəniyyətinin deyil, həm də qlobal kuir tarixin unudulmayan simalarından biridir. Onun həyatına və yaradıcılığına dair tədqiqatların və sərgilərin hələ də davam etməsi göstərir ki, Amrita Sher-Gil təkcə rəssam yox, həm də bir müqavimət və azadlıq ikonasıdır.

Jane Addams

Jane Addams, 19-cu əsrin sonları və 20-ci əsrin əvvəllərində yoxsulluğa, qadın haqlarının pozulmasına və müharibəyə qarşı çıxan ən güclü səslərdən biri olub.

Jane həm də Amerikanın ilk sosial işçilərindən və ya sosial işin banilərindən biri kimi tanınır. O, Çikaqoda şəhərin ilk sosial xidmət mərkəzi olan və 22 illik fəaliyyəti müddətində işçi sinifindən olan minlərlə qadının təhsili və rifahı üçün mühüm rol oynayan “Hull House”un təsisçisi olub. Bu məkan müxtəlif icmalardan olan immiqrantların bir araya gəlib öyrəndikləri, birlikdə yemək yedikləri, müzakirə apardıqları və yeni ölkələrində kök salmaq üçün lazım olan bacarıqları əldə etdikləri bir yer idi.

Jane yalnız struktural dəyişikliklər üçün mübarizə aparan sosyal islahatçı deyildi, həm də patriarxal strukturlara qarşı duruş göstərən bir qadın, feminist idi. O bir çox qadının ictimai-siyasi həyata qoşulmasına səbəbkar və dəstəkçi olmuşdu. 1931-ci ildə Nobel Sülh Mükafatı alaraq, bu mükafatı qazanan ilk amerikalı qadın olub.

Jane heç vaxt açıq şəkildə seksual kimliyindən danışmasa da, onun uzun illər birlikdə yaşadığı və dərin romantik məktublar yazdığı qadın partnyorları olub. Bu münasibətlər, tarixçilər tərəfindən onun lezbiyan kimliyinə dair əsaslı göstəricilər kimi qəbul edilir. Tarixçi Lillian Faderman qeyd edir ki, Jane “demək olar ki, ömrünün sonuna qədər yetkin həyatını başqa qadınlarla, bu gün lezbiyan münasibətləri kimi təsvir edəcəyimiz uzunmüddətli münasibətlər içində keçirib.” Jane-in məlum olan münasibətlərindən biri Mary Rozet Smith ilə olub və bu münasibət 40 il davam edib.

Onun həyatı və fəaliyyəti bütün dünyada sosial ədalət uğrunda çalışanlara ilham verməyə davam edir.

Audre Lorde

Şair, esseist, feminist və vətəndaş hüquqları fəalı Audre özünü həm də “qaradərili, lezbiyan, ana, döyüşçü, şair” kimi təsvir edirdi.

1934-cü ildə Nyu-Yorkda anadan olan Audre, 1980-90-cı illərin feminist və kuir diskursların aparıcı simalarından birinə çevrilmişdi. Lorde üçün lezbiyanlıq təkcə seksual kimlik deyildi, eyni zamanda patriarx mərkəzli güc strukturlarına qarşı bir müqavimət idi. Onun poetik və siyasi dili, qara qadınların təcrübələrini görünən etməyə yönəlmişdi.

Audre, fərqli kimlikləri ayrı-ayrılıqda deyil, birlikdə yaşama və mübarizə vasitəsi kimi görürdü. “Sister Outsider” adlı esse toplusu, Audre-nin bu mövzuda ən tanınmış əsərlərindən biridir. Burada o, irqçilik, seksizm, homofobiya və sinif ayrı-seçkiliyini bir-biri ilə əlaqəli şəkildə təhlil edir. Kitab, fərqli kimlikləri daşıyan qadınların gündəlik həyatdakı təcrübələrini nəzərə alaraq, həm şəxsi, həm də siyasi gücün necə formalaşdığını araşdırır. Audre-nin bu əsəri, xüsusilə interseksional feminizm anlayışının inkişafında mühüm yer tutur.

O, öz işi ilə təhsildə, səhiyyədə və mədəniyyətdə ayrı-seçkiliyə qarşı çıxaraq, fərqli mövqelərdən və siniflərdən gələn qadınlar üçün ortaq bir dil qurmağa çalışırdı. Həmçinin, xərçənglə mübarizəsi zamanı yazdığı The Cancer Journals əsəri, xəstəlik təcrübəsini şəxsi və siyasi kontekstdə təhlil etməsi ilə fərqlənir. Bu kitabda Audre, bədənə münasibəti, qadın sağlamlığının ictimai anlamlarını və xəstəliyə qarşı dirənişin gücünü səmimi və cəsur dillə paylaşır.

Audre, həyatını susmağa məcbur edilənlərin səsini yüksəlməyə həsr etmişdi. O, "öz gücümüzü tanımaq üçün qorxularımıza baxmalı və onlarla yaşamağı öyrənməliyik" deyirdi. Onun irsi bu gün də aktualdır, çünki Audre Lorde yalnız sözlərlə deyil, yaşama tərzi ilə də dəyişimi mümkün edənlərdən idi.

Billie Jean King

Bütün zamanların ən böyük tennisçilərindən biri kimi tanınan Billie Jean King, yalnız tennis tarixinə deyil, həm də qadınların idmandakı mövqeyinə və lezbiyan görünürlüğünə təsir etmiş öncül simalardandır.

Əsas turnirlərdə qadın və kişilərə verilən mükafatlar arasındakı fərqə görə hiddətlənən King, bərabər mükafat və qadınlara bərabər münasibət uğrunda mübarizə aparırdı. 1970-80-ci illərdə qadın idmançılar üçün bərabər hüquqların və maaşların əldə olunması yönündə mübarizə aparan King, həm də feminist hərəkatın simvoluna çevrilmişdi. King-in səyləri qadınlar tennisini peşəkar bir idman sahəsinə çevirdi. Atdığı addımlar nəinki tennisdə, ümumiyyətlə idmanda gender bərabərliyi mübarizəsinin yolunu açdı.

O, "Battle of the Sexes" (Cinslərin Mübarizəsi) adlı məşhur matçda kişi rəqibinə qalib gələrək bu mesajı kort üzərində sübut etmişdi. 20 sentyabr 1973-cü ildə baş tutan bu məşhur matçda Billie-in keçmiş çempion Bobby Riggs-ə qarşı 6-4, 6-3, 6–3 hesablı qələbəsi təkcə dönəmin önəmli idman hadisəsi deyildi. Bu qarşılaşma həm də cəmiyyətə qadın və kişi rollarına dair stereotipləri sorğulatdıran tarixi bir hadisə idi.

King-in qalibiyyəti, qadın idmançılara qarşı olan lağedici münasibətə verilmiş konkret və güclü bir cavab idi. "Təzyiq bir imtiyazdır" deyən Billi, idmanın yalnız fiziki deyil, həm də mədəni və siyasi meydan olduğunu göstərdi.

Billie-nin şəxsi və ictimai həyatı bir-birindən ayrılmaz şəkildə inkişaf edib. Uzun müddət seksual kimliyi barədə ictimaiyyətə açıq danışmasa da, 1981-ci ildə onun lezbiyan olması ictimaiyyətə bəlli oldu. Bu xəbər o dövrdə böyük qalmaqal yaratsa da, Billie sonradan öz kimliyini açıq şəkildə qəbul etdi. LGBTI+ hüquqları uğrunda fəallığını davam etdirən yaşayan əfsanə Billie, idman dünyasında kuirlərin təmsil olunması və təhlükəsiz mühitdə var ola bilmələri üçün mühüm işlər görməyə davam edir.

Frida Kahlo

Frida Kahlo, yalnız Meksika və ya dünya sənətinin deyil, eyni zamanda feminist və kuir dirənişin ən tanınan simalarından biridir. O, öz avtoportretlərində patriarxal normalara meydan oxuyan bir vizual dil yaradaraq, sənət tarixində silinməz iz qoymuşdur. Frida, qadın bədəninin, ağrının və arzu obyektinin qadın baxışından necə görünə biləcəyini sənətdə göstərən ilk sənətçilərdən biridir.

Frida həyatının böyük hissəsini sağlamlıq problemləri ilə mübarizədə keçirsə də, özünü sənət və sevgiylə ifadə etməkdən heç vaxt çəkinmədi. Meksikalı rəssam Dieqo Rivera ilə sevgi dolu, amma çətin olan bir evlilik həyatı ilə yanaşı, Frida qadınlarla sevgi münasibətlərini də gizlətməmişdir (məsələn, Amerika əsilli fransız rəqqasə, müğənni və aktrisa Josephine Baker və Meksikalı müğənni Chavela Vargas ilə romantik münasibətləri olub). Frida-nın sənəti bu ikiliyi, cəmiyyətin qadın və seksuallıqla bağlı qadağalarını açıq şəkildə əks etdirir. Onun bu münasibətləri gizlətməməsi və bədənə, seksual arzuya dair açıq yanaşması onu dövrü üçün cəsarətli şəxsiyyətlərdən birinə çevirmişdi.

Fridanın əsərlərində tez-tez öz bədəni, kədəri, emosional dağınıqlığı və sevgiyə olan ehtiyacı əks olunurdu. Məşhur “The Two Fridas” (İki Frida) tablosu onun daxili dağınıqlığını və şəxsiyyətlərinin dualitesini simvolizə edir. Bu rəsmlər həm şəxsi, həm də siyasi olaraq oxuna bilər: Fridanın Meksikalı, qadın və kuir olaraq yaşadığı kimliklər arasında gərginlik və ahəngin təcəssümü...

Frida Kahlo çağımızın feminist və kuir mədəniyyətin ən tanınmış simvollarından biri kimi qəbul olunur. Onun həyatı, sənəti və açıq kimliyi bir çoxuna ilham verməyə davam edir. Qadınların öz bədənlərini, arzularını və ağrılarını necə geri ala biləcəyini göstərən güclü bir sima olaraq, Fridanın irsi sözsüz daim yenidən kəşf olunmağa davam edəcək.

İsveç Kraliçası Kristina

17-ci əsrdə 6 yaşında İsveç taxtına çıxan Kristina, qeyri-adi zəkaya, siyasi bacarıqlara sahib olduğu kimi, zamanın gender rollarına meydan oxuyan bir qadın lider kimi tanınır.

Kristina zamanın qadına olan gözləntilərini aşaraq intellektual mühitə, fəlsəfə, elm və incəsənətə böyük maraq göstərirdi. Onun qərarları və həyatı bir çox cəhətdən gender və seksuallıq anlayışlarına meydan oxuyub. O, tez-tez kişi paltarı geyinər, qadınların yerinin yalnız ev və ailə ilə məhdudlaşdırılmaması fikrini müdafiə edərdi.

Taxt varislik tələb edir və bunun üçün də evlənmək məcburiyyəti… Kristina, patriarxal saray həyatına uyğunlaşa bilmədiyi üçün 28 yaşında könüllü şəkildə taxt-tacdan imtina edir. Romaya köçərək katolikliyi qəbul edən Kristina həyatının sonuna kimi orada yaşayır.

Tarixçilər Kristinanı qeyri-adi bir lider, sərbəst düşüncəli filosof və həm də kuir tarixin önəmli simalarından biri kimi qiymətləndirirlər. Onun qadınlara qarşı duyduğu sevgi bir çox bioqrafiya və məktublarda öz əksini tapsa da, o dövrün dili ilə ifadə olunduğu üçün uzun müddət onun kuir kimliyi təhrifə məruz qalıb. Onun həyat hekayəsi müasir dövrdə yenidən şərh olunaraq, kuir tarixin vacib parçası kimi öyrənilir.

Sappho

Sappho, eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə Lesbos adasında yaşamış yunan şairdir. Tarix boyu şeirləri təhrif edilib, gizlədilib və ya yenidən şərh olunsa da, onun qadın sevgisinin poetik dildə ifadəsində ilk və ən güclü səslərdən biri sayılır.

Sappho-nun şeirləri qadınlara olan sevgi və ehtirasa toxunduğu üçün bu gün bir çox tədqiqatçı onu ilk lezbiyan ədiblərdən biri kimi dəyərləndirir. Ona görə də, qadınlara duyduğu sevgi və bu sevginin şeir dili ilə ifadəsi sayəsində, o, tarixdə ilk "lezbiyan" obrazlarından biri kimi anılır. Sappho-nun doğulduğu "Lesbos" adası və "lezbiyan" sözü arasındakı əlaqə də elə buradan qaynaqlanır.

Sappho-nun əsərlərinin əksəriyyəti zamanla itsə də, bu günə kimi gəlib çatmış əsərləri belə onun duyğularını nə qədər incə və güclü ifadə etdiyini göstərir. Qadınlar arasında bağların, duyğusal yaxınlığın və bədii ilhamın əsas mövzu olduğu bu şeirlər dövrün kişi mərkəzli ədəbiyyatından kəskin şəkildə fərqlənirdi. Sappho-nun yaradıcılığı, qadınları yalnız gözəllik obyekti kimi deyil, hissləri, arzuları, ağrıları ilə təqdim edirdi.

Onun irsi, zamanla müxtəlif feminist və kuir oxunuşların ilham mənbəyi olub. Müasir dövrdə Sapfo təkcə ədəbiyyat tarixinin yox, həm də kuir mədəniyyətin ikonik simalarında biri olmağa davam edir.