Lorna Finlayson özünün ‘Feminizmə Giriş’ kitabında yanlış şüurun beş müxtəlif formasını təsvir edib.
1. Dünya haqqında yanlış bir inanc
Məsələn, kapitalizmin ona zülm etmədiyini düşünən bir işçi və ya qadınların „təbiətən“ riyaziyyatdan başı çıxmadığını düşünən misogynist bu kateqoriyaya misaldır.
2. Dünyanın qeyri-dəqiq təqdimatı
Məsələn, güzgüyə baxıb özünü olduğundan çirkin, yaxud həcmli görən qadın* bu kateqoriyaya misal ola bilər.
3. Vəziyyətə uyğun olmayan emosional reaksiya
Məsələn, təcavüz qurbanı olan müəyyən bir şəxs bu təcavüzdə özünü təqsirləndirə və hətta təcavüz edən şəxsə və şəxslərə hörmət belə edə bilər.
4. Müvafiq bir həqiqəti görməmək
Məsələn, irqçiliyin fərqində belə olmayan və “post-rassist” bir cəmiyyətdə yaşadığını düşünən ağdərili bir insan və ya qadın*ların reproduktiv əməyini görməzdən gələn, “nə ilə məşğulsan, bütün gün evdə oturursan”, – deyən bir kişi* bu kateqoriyaya misal olaraq göstərilə bilər.
5. Müəyyən bir emosional vəziyyəti yaşamamaq
Məsələn, işçilərinə qarşı empatiya hiss etməyən bir kapitalist və ya cəmiyyətin təsiri ilə dərinə hopmuş transfobiya səbəbindən özünü sevməyən trans* bir fərd bu kateqoriyaya aid missallardır.
Bununla yanaşı, Finlayson yanlış şüur anlayışını “sadə yanlış şüur” və “ideoloji yanlış şüur” olaraq iki hissəyə ayırır:
1. “Sadə yanlış şüur” siyasi deyil, texnikidir. Məsələn, bir insan bu gün çərşənbə axşamı olduğu halda bazar ertəsi olduğunu düşünə bilər. Bu da həmin insanın dünya haqqında yanlış bir fikrə sahib olduğunun göstəricisidir.
2. Marksistlərin diqqət dairəsində olan yanlış şüur növü xüsusi güc münasibətləri ilə yaradılan və bu səbəbdən özündə siyasilik ehtiva edən yanlış şüur növüdür. Bu, məhz o “ideoloji yanlış şüur” növüdür ki, onun varlığı və xarakteri bir sosial qrupun maraqlarının digər bir qrupun maraqları önünə keçməsi meyli ilə izah edir.
“İdeoloji yanlış şüur”a patriarxal ideologiyanı nümunə gətirmək olar. Patriarxal ideologiya tabe edilmiş qadın*lar üzərində dominant olan kişi*lərin mənafelərini qoruyan xüsusiyyətləri özündə ehtiva edən dünyaya və hadisələrə yanaşmanı, hissetməni və məntiqi əlaqələndirməni ayaqda saxlayan məfhumdur.
Məsələn, „qadın*lar uşaq baxımına təbii olaraq ən uyğun cinsdir“ inancı (qəbulluğu) ona gətirib çıxarır ki, qadın*lar uşaq baxımının əksər hissəsini öz üzərlərinə götürürlər və bu hal digər cinsdən olan insanlar tərəfindən qadın*ın vəzifəsi kimi görülməyə başlanılır. Bu iddia isə öz növbəsində insanlar arasında bu tənzimləmənin “təbii” və “vacib” olması fikrinə gətirib çıxarır ki, bununla da qadın*ların dəyərlərinin onların hansı dərəcədə müvəffəqiyətli ana olmaqları ilə ölçülməsinə zəmin yaratmış olur. Həmin bu qiymətləndirmə vasitəsi ilə patriarxal gender rolları və patriarxatın cinsi əmək bölgüsü ayaqda saxlanılır. Bu da öz növbəsində ona gətirib çıxarır ki, həm başqaları, həm də qadın*ların özləri onların “yaxşı qadın” olmadığını mühakimə etməsinlər deyə uşaq baxımıprosessinin əksər hissəsini öz üzərlərinə götürmək məcburiyyətində hiss edirlər. Heç də təsadüfi deyil ki, patriarxal mədəni irs ilə gənc qadın*lara uşaqlıqdan bəri yetkinlik dövrünə hazırlıq adı ilə onların gələcəkdə mütləq “ana” və “həyat yoldaşı” olacağı fikrini öyrədirlər.
– Lorna Finlayson, „Feminizmə giriş“ (Lorna Finlayson, „An introduction to feminism“)
Tərcümə: Alternativ queer feminist kitabxana / Alternative queer feminist library
